Spożycie soku owocowego nie wpływa na masę ciała dzieci

30 września 2019

KOMENTARZ: Dr Agnieszka Kozioł-Kozakowska dietetyk, Adiunkt w Klinice Pediatrii, Gastroenterologii i Żywienia UJ Collegium Medicum

W ostatnich latach ukazało się wiele badań, które potwierdzają właściwości licznych biologicznie aktywnych związków występujących w sokach owocowych. Wyniki te dostarczają coraz więcej dowodów na pozytywny wpływ bogatej matrycy odżywczej soków owocowych na zdrowie[1],[2],[3].

[1] Hyson D. A review and critical analysis of the scientific literature related to 100% fruit juice and human health. Adv Nutr. 2015;6(1):37–51. doi:10.3945/an.114.005728.
[2] Gonz_alez-Gallego J, Garc_ıa-Mediavilla MV, S_anchez-Campos S, Tu~n_on MJ. Fruit polyphenols, immunity, and inflammation. Br J Nutr. 2010;104(S3):s15–s27. doi:10.1017/S0007114510003910.
[3] Zheng J, Zhou Y, Li S, Zhang P, Zhou T, Xu DP, LH. Effects and mechanisms of fruit and vegetable juices on cardiovasculardiseases. Int J Mol Sci. 2017;18:1–15

Czy istnieje związek pomiędzy spożywaniem soków, a otyłością?

Mimo licznych korzyści płynących ze spożywania soku owocowego, wciąż jest wiele doniesień popularno-naukowych, które zwracają uwagę na zwartość cukrów w tych produktach, łącząc ten fakt z występowaniem nadwagi i otyłości zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Przeciwnicy soków owocowych wskazują na to, że otyłość występuje na poziomie epidemii, a związane z nią koszty opieki zdrowotnej są ekstremalnie duże. Za przyczynę tej sytuacji podają wysokie spożycie cukru pochodzącego głównie ze słodzonych napojów (SSB). Wyniki badań dotyczące tej kategorii produktów są często ekstrapolowane na soki owocowe, ponieważ niektóre z nich są naturalnie słodkie (w wyniku zawartości naturalnych cukrów pochodzących z owoców). Jednak jak pokazują amerykańskie badania na przestrzeni ostatnich 20 lat preferencje spożycia płynów zmieniły się i dzieci piją głównie wodę – taki sam trend rysuje się w ostatnim czasie również w przypadku polskich dzieci.[4],[5] Pomimo tych zmian skala problemu nadwagi i otyłości w populacji pediatrycznej w USA nie zmieniła się, a w Polsce nadal rośnie [6],[7].

[4] Herrick KA, Terry AL, Afful J. Beverage consumption among youth in the United States, 2013-2016. NCHS Data Brief No. 320, September, 2018. Accessed: March 16, 2019. https://www. cdc.gov/nchs/data/databriefs/db320.pdf
[5] Piórecka B, Kozioł-Kozakowska A, Jagielski P, Schlegel-Zawadzka M Częstotliwość oraz wybory dotyczące spożycia płynów w grupie dzieci i młodzieży szkolnej z Niepołomic i Krakowa, Bromat. Chem. Toksykol. – LII, 2019, 2, 168 – 174
[6] Weker H. I. in., Dietary patterns in toddlers with excess weight. The 2016 PITNUTS study, Dev Period Med. 2017; 21(3): 272-285.
[7] http://www.euro.who.int/en/countries/poland/news/news/2017/06/who-supports- poland-in-fighting-childhood-obesity; Data wejścia: 14.05.2019 r., godz. 21:32.

Niezależnie od roli cukru, wiele innych czynników wpływa na wzrost wskaźnika otyłości, a najważniejszą rolę odgrywa tu nadwyżka ogólnej energii z diety przy niskim poziomie aktywności fizycznej. W metaanalizie 22 badań, w których próbowano odnaleźć zależność pomiędzy spożyciem soków, a otyłością, dodatni związek zaobserwowano tylko w tych badaniach, w których wyniki nie były kontrolowane ze względu na energetyczność diety, natomiast w badaniach, w których taka analiza miała miejsce nie zaobserwowano zależności pomiędzy spożyciem soków, a otyłością u dzieci i młodzieży [8]. Również w metaanalizie Auerbacha, w której przeanalizowano 4657 badań, zauważono, że jedynie 8 z nich charakteryzowało się obserwacją badanych dłuższą niż 6 miesięcy oraz brano w nich pod uwagę kaloryczność diety jako czynnika zakłócającego[9]. W żadnym z tych badań nie zaobserwowano, aby spożycie soku owocowego w izokalorycznej diecie powodowało wzrost masy ciała u dzieci i młodzieży. Co więcej, nie zaobserwowano żadnego negatywnego wpływu spożycia soków na profil lipidowy, kontrolę glikemii czy ciśnienie krwi. W ostatnim czasie ukazały się również wyniki badania HAPIEE, w którym analizowano m.in. trendy spożycia płynów wśród młodzieży we Europie Wschodniej. W tym badaniu również nie zaobserwowano zależności między spożyciem soku owocowego 100% a masą ciała dzieci. Podkreślono również, że z uwagi na wyniki wielu badań dotyczących soków owocowych można polecić ich spożywanie różnym populacjom bez ryzyka ich szkodliwego wpływu na masę ciała[10]. Dodatkowo, warto też zaznaczyć, że dieta osób spożywających soki owocowe zawiera więcej całych owoców, mniej dodatku cukru i większe ilości witaminy C, magnezu, potasu, a także żywności zawierającej błonnik, niż w przypadku osób, które nie włączają soków do swojej codziennej diety.

[8] Crowe-White K, O’Neil CE, Parrott JS, Benson-Davies S, Droke E, Gutschall M, Stote KS, Wolfram T, Ziegler P. Impact of 100% fruit juice consumption on diet and weight status of children: An evidence-based review. Crit Rev Food Sci Nutr. 2016;56(5):871–884. doi:10.1080/10408398.2015.1061475.
[9] Auerbach BJ, Wolf FM, Hikida A, Vallil-Buchman P, Littman A, Thompson D, Louden D, Taber DR, Krieger J. Fruit Juiceand change in BMI: a meta-analysis. Pediatrics. 2017;139(4):e20162454. doi:10.1542/peds.2016-2454.
[10] Gardu~no-Alan_ıs A., Malyutina S., Pajak A., Stepaniak U., Kubinova R., Denisova D., Pikhart H., Peasey A., Bobak M. & Stefler D. (2019) Association between soft drink, fruit juice consumption and obesity in Eastern Europe: cross-sectional and longitudinal analysis of the HAPIEE study. J Hum Nutr Diet. https://doi.org/10.1111/jhn.12696

Czy spożywanie soków może zwiększyć spożycie warzyw i owoców?

Przeciwnicy spożywania soków owocowych twierdzą m.in., że sok nie zastąpi porcji całych owoców, ponieważ zawiera mało błonnika lub zupełnie jest go pozbawiony. Chociaż soki klarowne właściwie nie zawierają błonnika, należy podkreślić, że proces wyciskania soku zatrzymuje większość prozdrowotnych składników odżywczych i fitochemicznych z całego owocu.[11] Bioaktywne składniki 100% soku owocowego wykazały pozytywne działanie kliniczne na markery oksydacyjne, stan zapalany, reaktywność śródbłonka, profile lipidowe, nadciśnienie i agregację płytek krwi[12],[13]. Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami specjalistów ds. żywienia dziennie powinno spożywać się przynajmniej 5 porcji warzyw i owoców, gdzie jedną z nich może stanowić szklanka soku. Niestety, jak pokazują wyniki badań polskie dzieci nie spełniają tych wymagań i nie spożywają codziennie warzyw i owoców, co najwyżej sięgają po nie tylko kilka razy w tygodniu.[14] Wymaga to zmiany, ponieważ wykształcenie prawidłowych nawyków żywieniowych u najmłodszych przynosi korzystne dla zdrowia rezultaty na przestrzeni dalszego życia. Pomocne w tym mogą okazać się soki, bo jak wskazują wyniki badań NHANES 2007–2010, dzieci pijące soki owocowe spożywają również więcej owoców w porównaniu do tych które soków nie piją[15].

Amerykańska agencja USDA w odpowiedzi na pojawiające się rekomendacje mówiące o unikaniu soków w diecie dzieci, zwraca uwagę na ekonomiczne i żywieniowe korzyści płynące z ich spożywania.[16] M.in. podkreśla fakt, iż mimo że soki zawierają mało błonnika to posiadają wartość odżywczą, która ma korzystny wpływ na dietę dzieci i ich zdrowie, a spożycie soków pomaga w osiągnięciu rekomendacji dotyczących spożywania warzyw i owoców[17]. Dodatkowo, spożywanie soku może być szczególnie ważne dla podniesienia jakości diety populacji o niższym statusie społeczno-ekonomicznym, biorąc pod uwagę rosnące ceny owoców i warzyw, codzienne przestrzeganie zaleceń dotyczących ich spożycia minimum 5 porcji warzyw i owoców dziennie staje się wyzwaniem. Murray w pracy z 2019 r. dotyczącej wzorów żywieniowych spożycia owoców i soków owocowych przez dzieci i młodzież stanowczo podkreśliła, że rekomendacje żywieniowe mówiące o wykluczaniu poszczególnych produktów spożywczych bez rozważania ich wpływu na ogólną jakość diety może zaszkodzić zachowaniom żywieniowym bez zauważalnych korzyści zdrowotnych[18].

[11] Aschoff JK i wsp. (2015) Bioavailability of β-cryptoxanthin is greater from pasteurized orange juice than from fresh oranges - a randomized cross- over study. Mol Nutr Food Res 59: 1896-904.
[12] Zheng J, Zhou Y, Li S, Zhang P, Zhou T, Xu DP, LH. Effects and mechanisms of fruit and vegetable juices on cardiovasculardiseases. Int J Mol Sci. 2017;18:1–15
[13] Hyson D. A review and critical analysis of the scientific literature related to 100% fruit juice and human health. Adv Nutr. 2015;6(1):37–51. doi:10.3945/an.114.005728.
[14] Instytut Matki i Dziecka, Nadwaga i otyłość u polskich 8-latków w świetle uwarunkowań biologicznych, behawioralnych i społecznych. Raport z międzynarodowych badań WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI), Warszawa 2017.
[15] Maillot M, Rehm CD, Vieux F, Rose CM, Drewnowski A. Beverage consumption patterns among 4-19 y old children in2009-14 NHANES show that the milk and 100% juice pattern is associated with better diets. Nutr J. 2018;17:54–61.
[16] United States Department of Agriculture: Child and Adult Care Food Program. Meal Pattern Revisions Related to the Healthy,Hunger-Free Kids Act of 2010; Final Rule. 81:24348, April 25, 2016.
[17] Byrd-Bredbenner C, Ferruzzi MG, Fulgoni VL, Murray RD, Pivonka E, Wallace TC. Satisfying America’s fruit gap: summaryof an expert roundtable on the role of 100% fruit juice. J Food Sci. 2017;82(7):1523–1534. doi:10.1111/1750-3841.13754.
[18] Robert D. Murray (2019): 100% Fruit Juice in Child and Adolescent Dietary Patterns, Journal of the American College of Nutrition, DOI: 10.1080/07315724.2019.1615013